Mechanizm solidarnej odpowiedzialności inwestora wobec podwykonawców został wprowadzony do Kodeksu cywilnego 14 lutego 2003 roku, a następnie znacząco znowelizowany 7 kwietnia 2017 roku. Ta zmiana w przepisach wpłynęła na praktykę zawierania umów w branży budowlanej, szczególnie w kontekście ochrony interesów mniejszych podwykonawczych przedsiębiorców.
Solidarna odpowiedzialność inwestora oznacza, że podwykonawca może domagać się zapłaty wynagrodzenia zarówno od wykonawcy, jak i od inwestora. Warto podkreślić, że odpowiedzialność ta jest ograniczona do kwoty należnej podwykonawcy, jednakże tylko do wysokości, jaką inwestor jest zobowiązany zapłacić wykonawcy za wykonane prace.
Przepisy dotyczące solidarnej odpowiedzialności inwestora stanowią część tzw. Pakietu Morawieckiego, którego celem było wzmocnienie pozycji prawnej wierzycieli, w szczególności małych i średnich przedsiębiorstw. Nowe regulacje, umożliwiają podwykonawcom bezpośrednie powiadamianie inwestora o pracach, które będą wykonywać, co prowadzi do zwiększenia przejrzystości prawnej i ograniczenia sporów.
Rola inwestora w świetle art. 6471 KC
Przepisy art. 6471 KC definiują pozycję inwestora w procesie budowlanym. Zgodnie z aktualnym brzmieniem tego artykułu, inwestor nie jest jedynie stroną zamawiającą roboty budowlane, ale również podmiotem potencjalnie odpowiedzialnym za wynagrodzenia podwykonawców, z którymi bezpośrednio nie zawarł umowy.
Obowiązek zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy
Fundamentalną zasadą wprowadzoną przez art. 6471 KC jest solidarna odpowiedzialność inwestora i wykonawcy (generalnego wykonawcy) za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy. Oznacza to, że podwykonawca może żądać zapłaty całego wynagrodzenia zarówno od wykonawcy, jak i od inwestora – zależnie od swojego wyboru.
Odpowiedzialność inwestora jest ograniczona wyłącznie do kwoty wynagrodzenia głównego. Nie obejmuje ona dodatkowych składników, takich jak:
- odsetki wynikające z opóźnienia generalnego wykonawcy
- kary umowne
- inne roszczenia uboczne
Co istotne, odpowiedzialność inwestora jest ograniczona kwotowo do wysokości wynagrodzenia ustalonego w umowie między podwykonawcą a wykonawcą, chyba że ta wysokość przekracza wynagrodzenie należne wykonawcy za analogiczny zakres robót.
Możliwość ograniczenia odpowiedzialności przez sprzeciw
Ustawodawca przewidział mechanizm ochronny dla inwestora, który nie chce ponosić odpowiedzialności za wynagrodzenia podwykonawców. Jest nim instytucja sprzeciwu. Zgodnie z art. 6471 § 1 KC, inwestor może złożyć sprzeciw wobec wykonywania robót przez podwykonawcę w ciągu 30 dni od doręczenia mu zgłoszenia.
Sprzeciw musi spełniać następujące warunki formalne:
- Zachowanie formy pisemnej pod rygorem nieważności
- Doręczenie zarówno podwykonawcy, jak i wykonawcy
- Złożenie w terminie 30 dni od doręczenia zgłoszenia
Termin 30-dniowy ma charakter zawity i jest terminem prawa materialnego, co oznacza, że nie podlega on wydłużeniu ani przywróceniu. Prawidłowo złożony sprzeciw wyłącza solidarną odpowiedzialność inwestora zarówno za prace już wykonane, jak i te, które podwykonawca rozpoczyna lub kontynuuje po złożeniu oświadczenia w tym zakresie.
Domniemanie zgody inwestora
Nowelizacja art. 6471 KC z 2017 roku wprowadziła istotną zmianę w postaci domniemania zgody inwestora. Przed zmianą przepisów wymagana była wyraźna zgoda inwestora na zawarcie umowy z podwykonawcą. Aktualnie bierność inwestora po otrzymaniu zgłoszenia oznacza automatyczną zgodę na udział podwykonawcy w procesie budowlanym.
Oznacza to, że jeśli inwestor nie złoży sprzeciwu w terminie 30 dni od otrzymania zgłoszenia, przyjmuje się, że wyraził zgodę na udział podwykonawcy w realizacji robót budowlanych. W konsekwencji ponosi on solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy.
Zgłoszenie podwykonawcy do inwestora
Głównym obowiązkiem wykonawcy jest formalne zgłoszenie podwykonawcy do inwestora. Zgodnie z art. 647¹ § 1 KC, zgłoszenie musi zostać dokonane przed przystąpieniem podwykonawcy do wykonywania robót budowlanych. Co istotne, zgłoszenia może dokonać zarówno wykonawca, jak i sam podwykonawca.
Zgłoszenie podwykonawcy powinno zawierać szczegółowy przedmiot robót budowlanych, które będzie on wykonywał. Zgłoszenie wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności, co wynika wprost z § 4 omawianego artykułu.
Warto zaznaczyć, że zgłoszenie nie jest wymagane w sytuacji, gdy inwestor i wykonawca określili w umowie szczegółowy przedmiot robót budowlanych wykonywanych przez oznaczonego podwykonawcę. Jednakże taka umowa również musi być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności.
Współodpowiedzialność za brak formalności
Jeśli podwykonawca nie zostanie prawidłowo zgłoszony, inwestor nie będzie ponosił odpowiedzialności solidarnej za zapłatę jego wynagrodzenia.
Należy pamiętać, że odpowiedzialność solidarna inwestora powstaje wyłącznie po spełnieniu ustawowych przesłanek. W praktyce oznacza to, że wykonawca, który nie dopełnił tych formalności, ponosi pełne ryzyko ekonomiczne związane z wynagrodzeniem podwykonawcy.
Ryzyko odpowiedzialności za dalszych podwykonawców
Wykonawca powinien być świadomy, że odpowiedzialność solidarna dotyczy również dalszych podwykonawców. Art. 647¹ § 5 KC stanowi, że przepisy dotyczące solidarnej odpowiedzialności stosuje się odpowiednio do odpowiedzialności inwestora, wykonawcy i podwykonawcy wobec dalszego podwykonawcy.
W praktyce oznacza to, że wykonawca ponosi ryzyko związane nie tylko z własnymi podwykonawcami, ale również z podwykonawcami zatrudnionymi przez jego podwykonawców.
Zgłoszenie podwykonawcy – praktyczne aspekty
Co powinno zawierać zgłoszenie
Zgłoszenie podwykonawcy do inwestora powinno zawierać przede wszystkim szczegółowy przedmiot robót budowlanych, które mają zostać wykonane. Ten element jest absolutnie niezbędny.
Mimo że przepisy nie precyzują dokładnie wszystkich wymaganych elementów zgłoszenia, w praktyce warto uwzględnić:
- pełne dane identyfikacyjne podwykonawcy
- dokładny zakres prac, które będą wykonywane
- wysokość wynagrodzenia należnego podwykonawcy
- podstawy niezbędne do obliczenia wynagrodzenia
Obecnie nie ma obowiązku przedstawiania inwestorowi umowy z podwykonawcą ani jej projektu wraz z częścią dokumentacji dotyczącej wykonania określonych robót. Wymóg ten został zastąpiony koniecznością określenia szczegółowego przedmiotu robót, które ma wykonać oznaczony podwykonawca.
Najczęstsze błędy formalne
W praktyce budowlanej podwykonawcy i wykonawcy często popełniają błędy formalne przy zgłaszaniu podwykonawstwa, co może prowadzić do utraty ochrony przewidzianej w art. 6471 KC. Do najczęstszych uchybień należą:
- Błędy dotyczące terminu zgłoszenia – przepisy jednoznacznie wymagają, aby zgłoszenie nastąpiło przed przystąpieniem do wykonywania robót.
- Nieprawidłowa forma zgłoszenia – zgłoszenie wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.
- Ogólnikowe określenie zakresu robót – może być podstawą do zakwestionowania skuteczności zgłoszenia przez inwestora lub sąd w przypadku sporu.
- Zakaz kontaktu z inwestorem – zdarza się, że umowy podwykonawcze zawierają klauzule zakazujące podwykonawcom bezpośredniego kontaktu z inwestorem. Postanowienia takie mogą być uznane za nieważne w zakresie, w jakim uniemożliwiają podwykonawcy realizację uprawnień wynikających z art. 6471 KC.
Jego kilkuletnie doświadczenie w renomowanych śląskich kancelariach obejmuje udział w złożonych procesach akwizycji i inwestycji, w tym dla czołowego przedsiębiorcy w branży farmaceutycznej. Specjalizuje się w obsłudze przedsiębiorców, procesach fuzji i przejęć, due diligence oraz prawie korporacyjnym. Wyróżnia się umiejętnością łączenia wiedzy teoretycznej z praktycznym podejściem do zagadnień prawnych i biznesowych. Jego zaangażowanie w ciągły rozwój przejawia się w aktywnym członkostwie w organizacjach branżowych oraz nieustannym poszerzaniu wiedzy. Jego przygotowanie i doświadczenie czynią go cennym wsparciem dla klientów kancelarii, szczególnie w obszarach prawa korporacyjnego i obsługi podmiotów gospodarczych.
W kręgu jego zainteresowań pozostaje również dyplomacja i stosunki międzynarodowe, z czym wiąże się odbyty staż w Konsulacie Generalnym Rzeczypospolitej Polskiej w Toronto. Biegle włada językiem angielskim i posiada podstawową znajomość języka niemieckiego.
